Die ongelykheid in gelykheid: Suid-Afrika se melktert

Verbeel jou terug in jou ouerhuis as kind: jou ma verwag die lede van haar boekklub vir ‘n koek-en-tee. Sy het nou net ‘n varsgebakte melktert uit die oond gehaal. Jy en jou boeties en sussies se monde water vir hierdie lekker melktert, en so besluit julle om die helfte van die tert te eet, al is julle nie lede van die boekklub of genooi nie. Dit los slegs die helfte van die tert oor vir die genooide gaste.

Wanneer die gaste kom, dring jy en jou sibbe aan om ‘n regverdige verdeling van die tert te verseker en boonop dring julle aan dat julle elkeen nog ‘n stukkie moet kry. Julle redeneer dat dit anders onregverdig sal wees om nou uitgesluit te word, aangesien julle die opskep werk (wat julle vir julleself toegeëien het) moet doen. Julle argument is dat tyd verloop het sedert julle eerste sny, en dat julle nou weer honger is. Dit is wat in Suid-Afrika ook gebeur.

Witmense in Suid-Afrika (hetsy Afrikaners of Engelse Suid-Afrikaners) is soos die stout kinders - ongenooide gaste. Hulle behoort nie aan die boekklub nie, en hulle het geen uitnodiging ontvang om te kom deel in die koek-en-tee nie. Hulle het met hulle skepe aan wal getree en gekolonialiseer net soos wat die kinders in die storie helfte van die melktert gesteel het. Daar is baie argumente oor latere regverdige koop van grond vanaf inheemse groepe – mens kan argumenteer of enige transaksie regverdig is wanneer die alternatief oorlog is, maar dis ‘n storie van ‘n ander dag.

Die genooide gaste is al die ander mense wat deur kolonialisasie hulle regverdige deelname aan die samelewing geweier is. Toe die deur uiteindelik vir hulle oopgemaak word in 1994, instede van skuldig voel oor die gesteelde deel, voel die kinders baie bang dat hulle nie die oorblywende helfte van die tert ook gaan kry nie. Hierdie snotkoppe het dan nog die vermetelheid om aan te dring om hulle gesteelde helfte te hou, beheer te neem van die herverdeling EN boonop weer in die hervedeling van die tert te wil deel – op meriete natuurlik.

Dit is hoekom ons steeds na amper 30 jaar van demokrasie so ‘n ongelyke samelewing het, want net soos wat daar net een tert is, is daar net een Suid-Afrika. Daar is net sóveel grond, daar is net sóveel werke en daar is net sóveel geld. Dit is basiese wiskunde dat dit nie saak maak hoeveel keer ‘n mens ‘n helfte nog halveer nie, sonder die ander helfte gaan dit nooit heel word nie. Dit is ook hoekom ons amper 30 jaar in ons demokrasie in, steeds ons spasies moet transformeer om inklusief te wees en nie kan terugsit en die status-quo blindelings aanvaar nie.

Ongelukkig is baie van ons verlede soos tert wat opgeëet is – onveranderbaar, maar ons toekoms en ons hede kan nog gered word. Dit gaan egter ‘n einde moet beteken aan “gelyke” herverdeling. Net soos wat dit nie regverdig was vir die kinders om weer tert te kry net omdat hulle later in die dag weer honger geword het nie; so ook is die argument dat die Apartheid verby is en almal nou gelyk behandel moet word, ook nie geldig nie. Die tert bly half, afgesien van wanneer of deur wie die eerste helfte geëet is.

Wanneer ek op die US se kampus loop is dit duidelik wie die eerste helfte van die tert geëet het. Dit word alles behalve van die dakke af basuin. Die standbeelde staan as blywende herinnering van wie se bydraes onthou word. In die geboue se hol name weergalm die onregverdigheid van uitsluiting - Marais, Schumann, Van der Ster. In koshuise spreek die taal van tradisie duidelik van wie welkom is. Die US se deure is dalk vir almal oop, maar die toegangsfooi word steeds in Simon van der Stel se beursie betaal. Daarom is pro-Afrikaner organisasies (‘n polities aanvaarbare weergawe van apartheid), die “all lives matter”-beweging (ook bekend as Trump ondersteuners) en anti-transformatiste, só ‘n groot problem. Hulle almal is doodbang vir ‘n herverdeling wat moontlik substantief regverdig mag wees, want hulle weet hoe onregverdig die verdeling tot nou toe was en hoe onregverdig dit gaan moet wees om die skaal weer te balanseer.

Wanneer al die bogenoemde tereuggetrek word na die US se kampus en die gebeure van die afgelope twee maande, word die tert vergelyking uiters gepas. Daar vorm twee baie uiteenlopende groepe. Die een helfte identifiseer heelhartig met die kinders in die storie. In hierdie groep plaas ek die Suid-Afrikaanse Menseregte Kommissie, die uitvoerende raad van die US-Konvokasie, AfriForum, en al hulle ondersteuners. Hierdie groep probeer ten alle koste om ‘n substantiewe hervedeling van die oorblywende helfte van die tert te vermy en beskou hulself dikwels as die bewaarders van tradisie. Dit is egter net net ‘n ander manier om te sê dat hulle toegeweid bly aan die ongelyke samelewing waaruit hulle voordeel trek.

Die ander groep is die genooide gaste van die boekklub en gelyksinniges. In hierdie kategorie val diegene wat ten gunste van transformasie is, m.a.w. ‘n substantief regverdige herverdeling van die oorblywende helfte van die tert, herverdeel deur die genooide gaste. Hierdie groep probeer voortdurend veranderinge te weeg bring, sodat almal welkom is, veral die genooide gaste wat nie in die eerste rondte toegelaat is om te deel aan Suid-Afrika se rykdom nie.

Dit mag dalk moeilik lyk om verandering te weeg te bring terwyl die mag wat teen verandering staan, steeds die mes vashou wat herverdeling kan bewerkstellig. Ek bly egter ‘n ewige optimis, en ek wag vir die dag wat die weegskaal uiteindelik balanseer.